Reisverslag Marokkaanse Koningssteden
Tekst en foto’s : Edward Neering. tenzij anders vermeld
2 december 2017
Zo, even een weekje er tussenuit, dacht ik begin november. Ben nog maar een week weggeweest naar Bretagne sinds IJsland begin september vorig jaar, voor de rest gewerkt aan een beter Amsterdam. Goede ervaringen met Kras vorig jaar dus nog maar een keer. Ik had een rondreis Andalusië op het vizier maar het werden uiteindelijk de koningssteden in Marokko via Krasreizen, en dat in 8 dagen in de laatste week van november 2017.
Iedere dag uitgebreide lunch
Gezien alle perikelen op Schiphol de afgelopen maanden was het advies om 3 uur van te voren aanwezig te zijn. Alles samenvattend was ik om 10 voor half acht op de luchthaven en om 10 over half acht was ik al door de douane heen met mijn spiksplinternieuwe paspoort! De vlucht naar Casablanca was pas om 10 over half tien dus met de kennis van nu had ik mij nog twee keer kunnen omdraaien! Mooie boel. Schiphol was in de taxfreezone al helemaal in de kerstsfeer en dat op 23 novermber, beetje te vroeg lijkt mij.
Schiphol op 23 november in kerstsfeer
Op Schiphol ook nog even gewisseld, 100 Marokkaanse dirham is ca € 10,00, iets minder. Lekker makkelijk bij het rekenen. De vlucht duurde iets meer dan 3 uur. Met windkracht acht, 8 graden en de nodige turbulentie opgestegen vanaf onze nationale luchthaven en drie uur later met 26 graden in een onbewolkt windstil Casablanca landen. Bij de aankomst bleken er 2 groepsgenoten spoorloos te zijn. Achteraf hebben deze op het laatst geannuleerd. Dit alles leverde wel een vervelend oponthoud op de luchthaven van de Marokkaanse havenstad.
Marokkaanse Dirham 20 dirham is 2 euro
In de bus blijkt onze reisleider Abdoul te zijn. De buschauffeur Said en zijn assistent Aziz. Wat de rol van Aziz nu precies is, even los van de leden van de groep tellen in de bus en de koffers in- en uitladen, is mij volslagen onduidelijk. Het lijkt op een soort Melkertbaan en hij moet toch ook eten en slapen en salaris ontvangen voor de gehele week dat hij mee is. Ik zie direct al het schrappen van een kostenpost van Krasreizen, maar dat terzijde. Abdoul heeft een stopwoordje, en dat is “oké”. Hij informeert de groep deskundig. Op zich goed dat we een Marokkaanse reisleider hebben die trots is op zijn land. “Geen Marokkaans water drinken, oké, geen sinaasappelsap drinken in de hotels, oké. Geen fooien geven, dat regel ik, oké, als Marokkanen verboden horen dan weten ze één ding. Alles wat verboden is, is niet verboden, oké en zo gaat Abdoul nog even door. Hij voegt er nog wel even aan toe dat het wel de bedoeling is dat we hem als reisleider een fooi geven aan het eind van de reis als we tevreden zijn. Ik dacht natuurlijk, okeeeee!, zit dat zo.
Marokko in Noord West Afrika
Casablanca
We komen aan in Casablanca. Eerst een wandeling over de moderne boulevard en daarna een bezoek aan Hassan II moskee aan de buitenkant. Morgen gaan we deze van binnen bekijken. Casablanca is in de 16e eeuw door de Portugezen ingenomen. Zij gaven het plaatsje Anfa het de naam Casa Branca, het witte huis. Later dus Casablanca. We kennen natuurlijk de plaats uit de gelijknamige film met Humprey Bogart en Ingrid Bergman met de legendarische zin van Bogart “play it again Sam” als hij zijn sigaret van de linkerkant naar de rechterkant van zijn mond laat rollen. Little Feat (Popband jaren zeventig) maakte hier later in een songtekst “Don’t Bogart that joint my friend” van. Sam was de pianist die tot diep in de nacht om zijn piano rammelde in een Marokkaanse nachtbar in witte stad. Voor toeristen heeft Casablanca weinig te bieden alleen dus de moskee en de kustlijn met zijn mooie boulevard. 60% van de economische activiteiten van Marokko vinden hier plaats in één van de grootste havens van Afrika. Het oogt als een West Europese stad. De meeste Europese toeristen komen hier eigenlijk alleen omdat het hun vliegbestemming is.
Hassan II moskee De volgende dag in de vroege ochtend gaan we naar Hassan de 2e moskee. Deze moskee is de op 2 na grootste moskee ter wereld. Alleen Mekka en Medina zijn groter. In de jaren tachtig heeft de Marokkaanse bevolking + grote gift uit Saoedi Arabië deze moskee t.w.v. 600 miljoen geschonken aan koning Hassan. In 6 jaar tijd is deze moskee gebouwd vanaf 1987 met uitsluitend Marokkaanse materialen met uitzondering van de 175 glazen kroonluchters van Italiaanse makelij en een weinig Italiaans marmer. Er kunnen totaal 14.000 gelovigen naar binnen. Het dak kan open, doet mij denken aan de Ajakkes Arena in Amsterdam maar dan voor gelovigen Er zijn 5 gebedsdiensten per dag. Tijdens de Ramadan bidden er nog eens 80.000 gelovigen buiten. Een van binnen prachtig bouwwerk met allerlei moderne snufjes. De architect is een fransman, dat vind ik nu weer wat minder voor zo’n groots Marokkaans project.
Rabat
We rijden naar Rabat waar we het oude stadsdeel gaan bezoeken. Onderweg langs de snelweg een heuse IKEA, het moet toch niet gekker worden. Prachtige medina in Rabat en daarna pittoreske kashba met kleine straatjes witte huizen en blauw geschilderde onderkanten bij de huizen. Kortom een prachtige kleurrijke ervaring. Ook de eerst grote indrukwekkende islamitische begraafplaats, toch weer even wat anders dan Zorgvlied en Westgaarde in Amsterdam. De begraafplaats kijkt prachtig uit over de Atlantische oceaan echter de doden kijken de andere kant op richting Mekka. Onze eerste Marokkaanse lunch met tahin is de volgende activiteit. Lekker hoor de Marokkaanse lunches. Steeds weer 3 gangen in prachtige traditionele restaurants 1e ronde is met allerlei liflafjes, twee ronde is met Tahin, vaak couscous met groenten en kip. In Marokko is de aardappel ook een groente dus die krijg je deze bij de couscous. En afsluiten met fruit en muntthee. De toetjes en koekjes zijn zo zoet zodat mijn vullingen in mijn gebit een vreugdedans doen, ik ben geen zoetekauw.
Kashba in Rabat
Vervolgens een Mausoleum bezocht met de laatste twee koningen, de namen ben ik even kwijt. Voor de huidige koning is reeds een plekje gereserveerd. Een beetje vergelijkbaar met de graftombe in Delft voor de koninklijke familie van Nederland, maar dan bovengronds en voor het publiek toegankelijk. Naast het Mausoleum ligt de moskee die nooit is afgebouwd. Zie de foto’s. Meest opvallend van dit bezoek zijn de wachters die op een paard naast de poorten de wacht houden. De paarden staan in een zandbakje en wachter en paard wordt beschermd door een afdakje. Marjan Thiemen zou hier kamervragen over zijn gaan stellen.
Paarden met Ruiters op wacht voor het Mausoleum
Mausoleum van de vader en opa van de huidige koning in Rabat
Inmiddels is mij ook duidelijk dat Marokkaanse moskeeën vierkant zijn in plaats van de Turkse moskeeën waarvan de torens rond zijn met een punte erop. Het muntje is bij mij gevallen in het verschil tussen de Moskee in de Amsterdamse Baarsjes (Turks) en die van op de Postjesweg(Marokkaans).
De niet afgemaakte moskee bij het Mausoleum in Rabat
Foto: Begraafplaats in Rabat
Fes
De 3e dag overnachten we in Fes. Eerst een tour van “Fes by night” georganiseerd door onze reisleider. Eerst de poorten van het paleis (gemaakt van Messing) bezocht van het koninklijke paleis en daarna een tocht door de Souk (de Bazaar in de oude stad) in avondtijd. Een kleurrijk schouwspel in deze mooie koningsstad. Als er een ezel aankomt hoor je Ballack, nee niet de Duitse voetballer, maar het woord voor “opzij, opzij” of misschien voor “opzouten” of “opgedonderd”. In mooie Nederlands “wilt u zo vriendelijk zijn om ruimte te maken”.
De volgende morgen vanuit Fes naar Voubilis. Overblijfselen van een oude Romeinde stad uit het Westromeinse rijk (zie foto plattegrond) en later een grote Berber nederzetting aan de Rand van het Rifgebergte. Vanaf 45 jaar na Chr. viel Voubilis dus onder Romeins bewind. Schitterende ruïnes met veel mozaïek en een prachtige gerestaureerde stadspoort. Hoogtepunt is toch de Romeinse Yakuzi waarmee aangetoond is dat de Romeinen hun tijd ver vooruit waren. De rit door het Rifgebergte maakt van de bus een massageapparaat, onze gids spreekt van een Berbermassage als de bus over hobbelige wegen zijn weg moet vinden. Hier komt de term “rijke stinkerd” vandaan omdat de romeinen belasting hieven op het toiletgebruik in een tijd dat WC verfrissers nog niet bestonden.
Foto: Voubilis is de oude Romeinse stad. Zie kaart voor inzicht plaats in het West Romeinse Rijk. zie op zuil een Ooievaarsnest
Meknes
Vanuit de oude Romeinse Voubilis bezoeken we de oude stad Meknes, de derde Marokkaanse koningsstad. De oude Souk (Bazaar van de oude stad) en daarna de Heri El Souani hoge gewelfde ruimtes verdeeld over 23 schepen die ooit gebruikt werden als pakhuis en graanopslag. Daarna de immense stallen welke destijds plaats boden aan meer dan 12.000 paarden. De slangenbezweerder op het plein heeft twee slangen die niet vooruit te branden waren en weigerden om omhoog te komen. Geen slangenerectie, geen dirham, zo is dat! Wel een leuk bezoek aan Meknes wat zeker de moeite waard was. Gelukkig weer via de snelweg terug naar Fes zonder Berbermassage.
Nu echt Fes!
Het probleem van het hotel in Fes, waar we drie nachten zijn, is dat de ze bar/disotheek met Marokkaanse muziek onder mijn hotelkamer ligt en dat ze de dakramen van de bar open hebben staan om mij in mijn hotelkamer live mee te laten genieten. Drie nachten lang kan ik pas om 1 uur gaan slapen. Ze houden zich wel aan de sluitingstijden, dat dan weer wel. Een plaatselijke gids zal ons deze dag begeleiden in Fes in de Medina. Hij praat snel, hard en gedreven. Ik mag hem wel. Wat blijkt, hij is nu de buurman van Tarik Sektaoui, de voormalige rechtsbuiten van AZ onder het bewind van Co Adriaanse zo rond 2004. Hij blijkt nu trainer te zijn van de plaatselijke club uit Fes die in de 2e divisie speelt. Fes is een zeer markante stad in Marokko. We beginnen de Fesdag met een fort boven de berg met een schitterend uitzicht over de stad met een strakblauwe hemel als decor met een graadje van 24 en dat eind november. Vervolgens naar een Keramiekfabriekje. Het fabriekje is vol in bedrijf en ze doen volgens mij goede zaken. Leuk om dit te zien en grappig om te zien dat een werkneemster een pot beschilderd met een mobieltje tegen haar hoofd om met haar vriendje te babbelen. Ook hier verandert duidelijk de tijd.
foto: Uitzicht op Fés, de straathandel is overal
Foto: Ooievaar op de stadsmuur van Fés
Dan worden we afgezet door de KRASbus om een wandeling van te maken door een gedeelte van de meer dan 9000 steegjes in de oude stad Fes met een de mooiste Souk (overdekte markt/bazaar). Onvoorstelbare mooie ervaring. Sommige winkeltjes zijn niet groter dan een 2 deurs hangkast. Er wordt van alles verkocht. Potten, pannen, bezems, dromedarisrug vlees, nougat, tafels stoelen, doodskisten, groenten en alles wat daar tussen zit.
Foto: Souk van Fés Keramiek
De steegjes zijn zo smal dat er geen auto’s, vrachtwagens, fietsen, brommers kunnen rijden. Het enige vervoer zijn muilezels en duwkarren. Je hoort de mensen roepen dat ze er langs willen (Ballack, Ballack) en druk je jezelf tegen de muur/gaat aan de kant. Middenin dit labyrint hebben we een geweldige lunch. Dan nog een stukje lopen en bezoeken dan nog een leerlooierij. In grote baden met een soort zuur worden de huiden van de laatste haren ontdaan. Daarna gaan de huiden in de gewenste kleurbaden. Daarna hangen ze te drogen en worden dan verwerkt voor tassen, jassen, riemen en wat al niet meer. Het stinkt hier als bunzing en de bezoekers krijgen een takje mint om onder de neus te houden tegen de stank. Dat levert natuurlijk een mooie foto op. Alles samenvattend, een fantastische dag in een markante Stad. Fés is de naam.
foto: de baden waar het leer wordt schoongemaakt en gekleurd
Foto: Muntblaadjes voor de neus tegen de stank vd Leerlooierij
foto boven: Fés , de Median met meer dan 9000 straatjes
Foto: de reisgroep van Kras
De groep
Net als in IJsland weer een leuke groep van allerlei pluimage. Van Enschede, Oldenzaal, Sevenum, Zutphen, Venlo, Lelystad, Heiloo, Egmond aan de Hoef, Groningen, Barneveld, Druten en Antwerpen. Van ex-dealer tot administratief medewerker, Van medisch analist tot inkoper, van mondhygiëniste tot Interim manager, vaan kinderdagverblijf tot techneut, van melkveehouder tot leerkracht van moeilijk opvoedbare kinderen. Eigenlijk zijn allen met koppels behalve Bas en ik. Hier verder geen last van gehad gedurende de week. Wel twee verdwijningen meegemaakt. De bus was vertrokken en Wim was er niet meer, die zat nog in Rabat. Dit kunststukje herhaalde hij nog een keer op het vliegveld in Casablanca bij de terugreis. Ook Bas was op een gegeven moment foetsie in Marrakesh na het paleisbezoek, in de middag keerde hij gelukkig heelhuids terug in de groep.
foto: Markt (Souk) in Fés, klant bij Groenteman
Beni Mellal
Fés ligt aan de voet van het Rifgebergte in het binnenland in het Noorden. De volgende dag verlaten we het Rifgebergte en vertrekken naar het Atlasgebergte met als bestemming Beni Mellal, een tussenstop met hotel richting Marrakech. Een schitterende route door het langs cederbomen en olijfbomen versierde route in een woeste kale natuur. Ook hier geeft de strakke blauwe lucht de natuur weer de juiste contouren. De lunch is onderweg bij twee Berbervrouwen vlakbij het stuwmeer van Ait Oum Bekth.
Foto: Berberrestaurant bij stuwmeer
Foto: Tahinlunch wordt geserveerd in Berberrestaurant
Heerlijk gegeten maar voor sommige reisgenoten blijkt de Berbermassage de wagenziekte te bewerkstellingen. Dus voor in de bus gaat zitten met blik op de weg is het medicijn met een primatourpilletje toe. Een lange rit vandaag van 370 km. Overigens een prachtig hotel met zwembad, een bad waar niet in gezwommen mocht worden tijdens ons verblijf.
Foto: Emmy vd Pol
Marrakech
Om half negen de volgende dag vertrekken wij voor een rit vanuit Beni Mellal via de weg van veel kashba’s door het Atlasgebergte naar Marrakech. Beni Mellal ligt aan de voet van de atlasgebergte en ligt op een laagvlakte waar sprake is van veel irrigatie. We zijn in het gebied van Azilal Aforar. Een vruchtbaar land wat even doet terugdenken aan de verkaveling in Nederland.
Foto: Laagvlakte bij Beni Mellal, vruchtbaar door irrigatie
We gaan met de bus omhoog de Atlas in en maken een stop om deze vruchtbare laagvlakte nog even te bekijken Dan op weg naar de grootste waterval van Marokko in Ait Taguella. Een schitterende waterval die de watervallen in IJsland even doet vergeten. Eerst van bovenaf bekeken en dan 621 treden op een goed aangelegde trappestraat naar beneden om dit natuurgeweld van beneden te bekijken. Tsja en dat moet je ook weer die 621 treden omhoog! Vervolgens daar de lunch gedaan met wederom een heerlijke Marokkaanse tahin maaltijd met een prachtig uitzicht. .
Foto: Waterval in Atlasgebergte
foto: Tahinlunch bij Waterval
Vervolgens richting Marrakech. Wederom een hotel met zwembad waar we 2 nachten gaan verblijven. Dat ik ooit sinds Loret de Mar in 1977 weer in een paardenkoetsjes richting het centrum van Marrakech zou belanden heb ik niet van te voren kunnen bevroeden. De groepsdwang heeft mij wellicht een zetje gegeven. Maar goed we zijn in de avond aangeland om het Magische marktplein van Marrakech. Een mooie bijzondere sfeer met schapenkoppen als decor voor het diner.
Foto: Schapenkoppen op marktplein in Marrakech
De volgende dag in de vroege ochtend de tuinen van Marjorelle bezocht, een soort Keukenhof voor cactussen in de binnenstad. Mooie tuin maar in een kwartiertje ben je er wel klaar mee. Na een uur op weg naar de Joodse wijk van Marrakech waar het paleis van de koning ligt. Dit is het enig paleis wat we van binnen bekijken. In één woord prachtig. Het Bahia paleis met ook hier weer prachtig gedecoreerde kamers voor de koning zijn 4 vrouwen en 24 concubines. En in het midden altijd een Riad ( middentuin). Vervolgens een koffie op een hoog terras. Vervolgens naar het Mausoleum van Marrakech met Saidische graven in de oude stad. Erg fraai maar wie daar precies liggen ben ik weer even kwijt en is ook niet zo relevant. Ik breek daar zowat mijn nek omdat ik een trede over het hoofd zie, dat heb je ervan als je kippig bent met bril op. De Koutoubla moskee met de hoogste minaret van Marrakech is steeds meer dominant in het straatbeeld, met zonstand geeft dat soms erg mooie plaatjes. Als laatste een soort kruidendokter. We krijgen een geweldig enthousiaste presentatie van de “kruidendokter“. Hij heeft allemaal kruiden voor diverse kwaaltjes en hij beloofd dat het allemaal helpt. Snap niet dat de Nederlandse gezondheid organisaties hier niets mee doen. Denk dat minstens 90% van de ziekenhuizen en klinieken in Nederland kunnen sluiten. Ook huisartsen en medisch specialisten zijn dan overbodig. Jaja, ik koop iets tegen neusverkoudheid maar de verkoudheid wordt alleen maar erger.
Foto: de tuinen van Marjorelle
Slangenbezweerder op het Martktplein van Marrakech
De middag is vrij en ik besluit alleen op stap te gaan. Ik neem een shuttle naar de binnenstad vanaf het hotel. Word ik bij het treinstation afgezet, kilometers van de mooie binnenstad. Ik dus op weg. Buiten de groep ben je een stuk kwetsbaarder. Ik word tot twee keer toe, dat bleek achteraf, de verkeerde kant op gewezen. Uiteindelijk neem ik een stadsbus voor 4 dirham naar de binnenstad. Vervolgens de overdekte markt (Souk) van Marrakech bezocht. Ook een mooie Souk maar die van Fés is mooier. Het plein is dan weer typisch Marrakech met slangenbezweerders, bandjes, straatartiesten, eettentjes en overige markt. Het is hier elke dag Koningsdag. In de Ramadan tot 3 uur in de nacht, normaal tot 24.00 uur open.
Foto: Specerijen op de markt bij Marrakech
Foto: Straatmuzikant
In de avond nogmaals met de groep het plein van Marrakech bezocht. Daarna een diner met muziek en buikdanseressen. Net als de koetsjes moet ik hier even doorheen. Ik ben snip verkouden en het gaat een beetje langs mij heen. Gelukkig wel een biertje erbij hier want alcohol is alleen te verkrijgen in de hotels en de restaurants voor toeristen.
Marokko
foto: Moskee in Marrakech
Een beeld wat niet naar voren komt in dit reisverslag is dat ik Marokko een heel verrassend land vind. Even los van de toeristenatrracties zijn de steden zoals Casablanca, Rabat, Marrakech en Fés moderne steden. Er zijn geen sloppenwijken. En het stadsleven doet heel Europees aan. Ik denk dat in sommige delen van Amsterdam Nieuw West er meer Marokkanen in tradionele kleding lopen dan in delen van Casablanca. De vergelijking doemt bij mij op van Hollanders die in Canada bij elkaar klitten en vasthouden aan oude waarden en normen. Een land met meer dan 30 miljoen inwoners, 11 keer zo groot als Nederland en met een enorme economische ontwikkeling en mooie ambities en mogelijkheden op het gebied van toerisme en grondstoffen. De huidige koning is faciliterend, misschien wel een mooi voorbeeld van dienend leiderschap als ik Abdoel, onze gids moet geloven. Marokko is een aanrader. Ik ben ook benieuwd naar het zuidelijke deel van dit land met oa de Sahara. Voor deze albino is dat een brug te ver. Veel plezier en moois als je gaat!
Edward NeeringFoto boven: We wederom couscous tussen de middag