Door Menno Bosma.
Verder komen via de zeehondjes Ben je in voor nieuwe verantwoordelijkheden, maar wil je eerst in een veilige omgeving ‘droogzwemmen’? Wil je andere vaardigheden aanleren, maar is daar op het werk geen ruimte voor? Of lijkt het je ideaal om je hobby met je werk te combineren? Ga dan vrijwilligerswerk doen -onder werktijd.
Zwoegen voor het Goede Doel
In steeds meer bedrijven zwoegen werknemers niet alleen op hun eigen werk, maar ook daarbuiten – voor het Goede Doel. Onder werktijd helpen ze bejaarden, knappen ze een kindertehuis op of zamelen ze geld in voor een project in de Derde Wereld. Leuk voor het Goede Doel, maar what’s in it voor de bedrijven zelf? En voor de werknemers? Het verschijnsel is niet nieuw. Bedrijven tonen met soortgelijke activiteiten al jaren hun betrokkenheid bij de directe omgeving of zelfs bij de wereld. Soms hebben ze daar een direct belang bij. Albert Heijn probeert bijvoorbeeld de veiligheid en leefbaarheid in de buurt van supermarkten te vergroten, ook om zo meer klanten te krijgen. In andere gevallen mikken organisaties op lange-termijneffecten, zoals een betere positie op de arbeidsmarkt door een goed imago.
Goed voor het wij-gevoel
Maar bedrijven die kinderboerderijen hielpen uitmesten bleken meer te oogsten dan waardering en een goed imago. De sfeer onder de werknemers verbeterde vaak aanmerkelijk. ‘Vrijwilligerswerk is heel goed voor het wij-gevoel,’ zegt Frederiek van Nieuwenhuizen van Robin Good, een bedrijf dat verantwoorde bedrijfsevenementen organiseert. ‘Driedelig grijs, business-praat: het valt allemaal weg. Je doorbreekt er ook de verwende cultuur van lease-auto’s en bonussen mee als je je werknemers laat zien dat er andere dingen in het leven zijn.’ Vrijwilligerswerk als teambuildings-activiteit heeft survivallen in de Ardennen dan ook al lang verdrongen. Een andere reden waarom vrijwilligerswerk hoog op de agenda van p&o’ers en werkgevers kwam, is dat het onvermoede talenten van werknemers kan blootleggen. Voorbeelden te over van dooie documentalisten die zich tijdens het schilderen van een bejaardensoos als de grote roerganger ontpopten. ‘Toen onlangs de marketingafdeling van Centraal Beheer de filmzaal van de Glenn Mills-school voor jonge sociaal delinquenten opknapte, werden sommigen van de wat stillere werknemers teamleider. Die voeren nu nog steeds het hoogste woord op hun afdeling. Ze hebben eindelijk laten zien dat ze wat anders kunnen,’ aldus Frederiek van Nieuwenhuizen. Complete carrièrewendingen kunnen zo door een simpel dagje klussen worden ingeluid.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat organisaties steeds vaker vanuit personele doelstellingen aan vrijwilligerswerk beginnen. Trainees, werknemers die toe zijn aan een nieuwe loopbaanstap of collega’s die ‘vastzitten’ krijgen de gelegenheid nieuwe ideeën en vaardigheden op te doen. ‘Je kunt iemand bijvoorbeeld bij wijze van proef een communicatieplan laten maken bij een vrijwilligersproject,’ zegt Joyce Emanuelson van Maatschap in Betrokkenheid, een onderdeel van de Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk (NOV), een organisatie die bemiddelt tussen bedrijven en vrijwilligersprojecten. ‘Het voordeel ervan is dat je kunt freewheelen: er ligt minder druk op je als je vrijwilligerswerk doet. ‘Vrijwilligerswerk fungeert ook regelmatig als tussenstap in een carrière, signaleert zij. ‘Consultants overbruggen er bijvoorbeeld de periode tussen twee klussen mee. En het middel wordt ook gebruikt ter voorbereiding op het pensioen. Oudere werknemers mogen dan met behoud van loon een dag per week vrijwilligerswerk doen om zich alvast te oriënteren op een leven zonder betaald werk.’
Betere arbeidsprestaties
De doelstellingen zijn dus breed geformuleerd en de verwachtingen zijn hoog. Maar werkt het ook? Is vrijwilligerswerk, behalve goed voor de samenleving, ook goed voor het personeel en de organisatie? Een van de weinige organisaties die hier tot nu toe gericht onderzoek naar heeft gedaan is de gemeente Amsterdam. Sinds 1997 kent de hoofdstad het project Wisselwerk, dat ambtenaren tot en met schaal 7 de gelegenheid geeft één tot tweeënhalve dag per week vrijwilligerswerk te verrichten, dan wel stage- of studieverlof op te nemen. In opdracht van de gemeente evalueerde Bureau Regioplan het project. Regioplan stelde vast dat het stage- en studieverlof in Amsterdam meer effect heeft gehad op de mobiliteit dan het vrijwilligerswerk, wat tevoren overigens ook werd verwacht. Maar alleen als ambtenaren een opleiding hadden gevolgd die aansloot bij het vrijwilligerswerk, of als het vrijwilligerswerk beide partijen zeer goed beviel, leidde het tot bijscholing of doorstroming. Wel ervoeren oudere werknemers een soepeler overgang naar het pensioen. Bovendien daalde het ziekteverzuim van de deelnemers aan Wisselwerk drastisch: van 21 naar 11 procent. Niet zoveel loopbaaneffecten dus, maar de arbeidsprestaties kregen een flinke oppepper.
Eigen keuze
Vrijwilligerswerk kan pas goed aansluiten bij opleiding en interesses van de deelnemers als die zelf kunnen kiezen bij welke maatschappelijke organisatie ze actief worden. Dit gebeurt nu nog maar mondjesmaat, want het management neemt meestal het initiatief en selecteert de goede doelen. Van Nieuwenhuizen en Emanuelson vinden allebei dat dat anders moet. ‘Vrijwilligerswerk dat niet je eigen keuze is en niet aansluit bij je interesses, is eigenlijk geen vrijwilligerswerk,’ stelt Emanuelson. Bij managers echter winnen imago-overwegingen het soms van ontwikkelingskansen voor het personeel. Terwijl hun ondergeschikten misschien iets voor de Derde Wereld willen betekenen, kiezen zij voor de publicitair meer interessante zeehondencrèche om de hoek. Bovendien zijn ontwikkelingskansen voor werknemers soms bedreigingen voor de organisatie. Niet ieder bedrijf kent loopbaanpaden voor mensen die van hun hobby hun beroep maken. In zo’n geval kan vrijwilligerswerk aanbieden het begin van het einde van het werkverband betekenen.
Voordelen van vrijwilligerswerk onder werktijd
Teambuilding: pas gevormde teams of afdelingen met problemen kunnen via vrijwilligerswerk een hechte(re) band smeden.
Contact met de omgeving: door een goed doel in de buurt te steunen kun je met je bedrijf maatschappelijk meer wortelen.
Positief imago: vrijwilligerswerk kan de uitstraling van de organisatie waar je werkt positief bexefnvloeden, en daarmee haar positie op de arbeidsmarkt.
Versterken van het wij-gevoel: als werknemer ben je trots op een bedrijf dat goede doelen steunt.
Balans werk/privé: je hebt de gelegenheid binnen werktijd iets met je hobby’s en interesses te doen.
Ontwikkelen van vaardigheden: in het kader van vrijwilligerswerk kan onbekend talent opbloeien en kunnen vaardigheden in relatieve rust worden ontwikkeld.
Tussenstap in een carrière: je kunt de leemte tussen twee projecten opvullen of je kunt je voorbereiden op vertrek of pensioen.
Motivator: ingeslapen of vastgelopen collega’s en teams worden opgepept; het verzuim en disfunctioneren wordt teruggedrongen.
Aandachtspunten voor je manager
Vrijwilligerswerk kan het best in een stabiele werksituatie worden ingevoerd, dus niet tijdens een reorganisatie.
Het inzetten van vrijwilligerswerk om onvrede over iets anders (een hoge werkdruk of karige beloning bijvoorbeeld) te compenseren is tot mislukken gedoemd.
Het is van belang om, voordat een project start, een heldere, maar niet te ambitieuze, doelstelling te formuleren.
De kans op succes is het grootst als de werknemers zelf (mede) de projecten kunnen uitkiezen.
Kies een project dat meetbare, tastbare, tot de verbeelding sprekende resultaten oplevert.
Houd het leuk, probeer mensen niet via een moreel appèl tot deelname te bewegen.
Zorg voor follow-up in de vorm van een rapportage, evaluatie, afsluitende bijeenkomst of door iets te doen met nieuwe vaardigheden die de werknemers hebben opgedaan.
Voorbeelden van projecten
Een groep KPN-werknemers maakte cadeautjes voor kinderen met spierziekten en verbeterde zo de onderlinge samenwerking.
Shell liet een groep managers een speeltuin inrichten, mede om hun organisatorische vaardigheden te vergroten.
Lévi Strauss heeft op speciale personeelsdagen onder meer werkzaamheden verricht voor daklozen, verstandelijk gehandicapten en een kinderboerderij.
Amsterdamse gemeente-ambtenaren leverden in het kader van het project Wisselwerk een structurele bijdrage aan sportverenigingen, dierenambulances en kinderboerderijen.
Amev-medewerkers schilderden een buurthuis in een Utrechtse achterstandswijk en verzorgden een diner voor een bejaardensoos.
KLM-trainees knapten vakantiewoningen voor minima op.
Werknemers van de Algemene Woningbouwvereniging Arnhem knapten een sociaal pension op.
Merison (marketing en distributie in de voedings- en de elektrobranche) stuurt medewerkers mee met hulptransporten voor een kinderziekenhuis in Roemenië en veilt jaarlijks monsters en afgedankte showroomartikelen ten behoeve van een hospitaalschip in India.
Reactie Edward Neering:
Wisselwerk Amsterdam is gestopt als pilot omdat er op dat moment hoogconjunctuur was. Nu met de huidige laagconjunctuur (dus jeugdwerkloosheid) en de behoefte aan huiswerkbegeleiding en coaching van VMBO leerlingen bij hun profielkeuze dan wel andere perikelen bij een schoolloopbaan zou het project Wisselwerk Amsterdam weer perfect passen